Een vluchtervaring kent vele fases die elk gevoed worden door positieve en negatieve betekenissen. Het begint met het achterlaten van alles wat vertrouwd is – je leven, je  dierbaren, je omgeving – en de noodzaak om vanwege geweld een nieuw begin te maken. Dat vraagt om veel inzet, veerkracht en vindingrijkheid. In de eerste jaren na de vlucht komt veel positieve energie los, maar zijn er ook veel obstakels om een succesvolle start in een nieuwe omgeving te maken. Daarom is het cruciaal dat de maatschappelijke structuren rond vluchtelingen inclusief genoeg zijn om hun een duw in de goede richting te geven.

De ervaringen van eerdere generaties vluchtelingen zijn essentieel om het beleid van overheden, organisatie en maatschappelijke initiatieven inclusief te maken. Het structureel betrekken van vluchtelingperspectieven op beleidsniveau draagt bij aan representatiever en inclusiever beleid, omdat de visies, ervaringen en expertise van mensen voor wie dit beleid bedoeld is, daarin worden meegenomen. Recent zijn er diverse initiatieven ontstaan in Nederland en Europa van en met vluchtelingen, die de noodzaak onderstrepen van een actievere en betekenisvollere bijdrage van vluchtelingen aan beleidsvorming. Een voorbeeld is de oproep in de Global Compact on Refugees (GCR)[1] om wereldwijd de stem van vluchtelingen en vluchtelingenorganisaties door te laten klinken in beleidsvorming over zaken die hen aangaan. Deze oproep kwam tot stand mede dankzij de belangenbehartiging van vluchtelingenorganisaties. Het biedt een uitgelezen kans om ook op nationaal beleidsniveau meer ruimte te geven aan de stem van ‘advocates’[2] met een vluchtelingenachtergrond.

Daarom heeft VluchtelingenWerk Nederland de Refugee Academy gevraagd om een advies uit te brengen over hoe ‘refugee-led advocacy’ (door vluchtelingen geleide belangenbehartiging) in Nederland verder inhoud en vorm kan krijgen. Het voorliggende advies bevat een visie op hoe in de huidige beleidscontext refugee-led advocacy begrepen kan worden en wat de uitdagingen en kansen hiervan zijn. Momenteel bestaat er een gebrek aan duidelijkheid over de meerwaarde van de ervaringskennis van refugee advocates. In ons adviesrapport doen wij daarom een voorstel voor een nieuwe invulling van advocacy. Deze invulling neemt afstand van de oude structuur van inspraakorganen met de bijbehorende verwachting dat advocates grote groepen vertegenwoordigen. We bepleiten juist de noodzaak en het vermogen van refugee advocates om het perspectief van beleidsmakers te verruimen via individuele en ‘gedragen verhalen’ en mee te denken over hoe inclusief beleid vorm kan krijgen.

We verduidelijken in dit rapport het idee, het belang en de meerwaarde van refugee-led advocacy en formuleren voorwaarden om deze een structurele plek binnen beleidsvorming te geven. We hopen hiermee een basis te geven voor het formuleren van acties op verschillende niveaus en voor verschillende actoren (rijksoverheid, gemeente, ngo’s, door vluchtelingen geleide organisaties).

Refugee-led advocacy

Refugee-led advocacy definiëren we als een vorm van beïnvloeding van beleid of de publieke opinie door mensen met een vluchtelingenachtergrond en die onderdeel zijn van relevante netwerken van vluchtelingen. In dit adviesrapport gaan we in op verschillende typen advocates en rollen die daarbij horen (de drie niveaus van refugee-led advocacy).

Dit advies is gebaseerd op theoretische en empirische kennis uit eerdere onderzoeken van de Refugee Academy. Daarnaast hebben we op diverse wijzen onze inzichten aangevuld en refugee advocates betrokken bij het schrijven van dit advies, onder andere ook als co-auteurs van dit rapport. Door onze kennis te delen hebben wij gezamenlijk de vertaling gemaakt naar bruikbare elementen. We hebben interviews uigevoerd met vijf verschillende typen actoren:

1. Refugee advocates die nu actief zijn (focusgroep met 9 participanten)
2. Refugee advocates uit oudere generaties die al decennia in dit veld actief zijn (2)
3. Groepsgesprek en interviews met beleidsmakers van drie verschillende ministeries (SWZ (1), V&J (3) en OCW (2))
4. Groepsgesprek met leden van het advocacy team (Beleidsteam) van VluchtelingenWerk Nederland (3)
5. Emailwisseling met senior beleidsmedewerker van VluchtelingenWerk Nederland en refugee advocates uit oudere generaties over geleerde lessen uit het verleden

Opzet van dit adviesrapport

De stelling dat perspectieven en ervaringen van vluchtelingen zelf van belang zijn voor het ontwikkelen van inclusief beleid staat zelden ter discussie. Maar om tot een daadwerkelijke betekenisvolle rol te komen voor refugee advocates is het essentieel om verder te kijken dan deze stelling en de impliciete aannames in verschillende contexten te beschouwen.

Daartoe stellen we in dit adviesrapport drie vragen. De eerste vraag betreft de daadwerkelijke waarde en functie van perspectieven van vluchtelingen. Waarom zijn deze perspectieven nodig? De zoektocht naar een antwoord daarop leidt ons naar de noodzaak om verschillende typen bijdragen te onderscheiden en daarmee tot de tweede vraag: Welk type perspectieven zijn in welke context van belang en hoe kunnen we de rol van vluchtelingen als advocate verder conceptualiseren en differentiëren? De derde vraag ten slotte gaat over de voorwaarden waaronder een betekenisvolle bijdrage van vluchtelingen als advocate mogelijk is: Wat zijn de condities voor het betrekken en versterken van refugee-led advocacy, zodat dit daadwerkelijk een verschil kan maken? Nadat we deze vragen hebben beantwoord, volgen enkele aanbevelingen voor beleidsmakers en relevante organisaties om vorm te geven aan een infrastructuur voor refugee-led advocacy.

Het volledige rapport is hier beschikbaar.

An English summary is available here.

Tijdens het webinar “Inclusief beleid maak je zo”, van VluchtelingenWerk Oost-Nederland, waren prof. dr. Halleh Ghorashi en dr. Elena Ponzoni te gast om het rapport te presenteren. Bekijk hier het volledige webinar terug:

[1] GCR para 106. available online on UNHCR website: https://www.unhcr.org/the-global-compact-on-refugees.html

[2] Wij gebruiken in dit rapport het Engelstalige ‘advocate’. Door het hele rapport gebruiken we soms Engelstalige termen, omdat we geen geschikte Nederlandse vertaling vinden die de lading van deze noties dekt. We spreken van ‘refugee-led advocacy’ om te verwijzen naar door vluchtelingen ontplooide activiteiten of organisaties, die gericht zijn op inspraak of beïnvloeding. Met de term ‘refugee advocates’ verwijzen we naar individuen met een vluchtverhaal die op dit gebied actief zijn (al dan niet vanuit een organisatie).